میان سنگی Mesolithic (فرا پارینه سنگی Epipaleolithic)
این دوره بسته به موقعیت جغرافیایی بین 22,000 تا 10,000 پیش از متغیر است. در ایران از 18000 تا 12000 سال پیش ادامه داشته است.
چون برخی از مکتب های باستان شناسی اعتقاد دارند این دوره دوران گذار از پارینه سنگی به نوسنگی است و دوران مستقلی نیست از واژه فراپارینه سنگی استفاده می کنند. امروزه اصطلاح میان‌سنگی را معمولاً منحصراً در مورد اروپای پیش‌ازتاریخ به‌کار می‌برند و مربوط به زمانی می‌دانند که با عقب‌نشینی یخچال‌های عصر یخبندان و تغییرات اقلیمی ناشی از آن در حدود ۱۰ هزار سال پیش آغاز می‌شود. برای اشاره به دوران میان‌سنگی مناطق بیرون از اروپا به ویژه برای اشاره بهخاور نزدیک در این دوران اصطلاح فراپارینه‌سنگی به‌کار می‌رود.
با بهبود هوا و عقب‌نشینی یخچال‌های عصر یخبندان و تغییرات اقلیمی ناشی از آن باعث جاری شدن رودخانه های پر آب و پیدایش جنگل های انبوه و دشت های سر سبز شد و دسته های جانوران نیز افزایش قابل ملاحظه ای یافتند و در نتیجه بهتر شدن آب و هوا و افزایش امکان شکار باعث ازدیاد جوامع انسانی شد.
افزایش جمعیت جوامع انسانی باعث افزایش تراکم غارها و در نتیجه ترک تدریجی غارها توسط برخی از انسان ها و حرکت به سوی دشت ها برای ادامه زندگی شد در نتیجه حرکت به سوی دشت و همسان سازی با شرایط موجود باعث ایجاد سبک زندگی اسقرار موقت در دشت ها و ایجاد معماری گرد (دایره ای) شد.
در دوره میان‌سنگی با توجه به نوسانات شدید آب هوایی ناشی از پایان عصر یخبندان؛ انسان با کنترل مواد خوراکی گیاهی: غلات (جو و گندم) ؛ میوه ها و جانوری آشنا می شود که با شکار نکردن بچه حیوانات و ماده‌های آبستن آغاز می‌شود. سپس زنده گیری و نگهداری از آن حیوانات به دلیل ترس از عدم دسترسی به شکار در برودت های ناگهانی هوایی آشنا می‌شود که موجب آغاز اهلی شدن حیوانات می‌گردد که در این دوران بز در زاگرس میانی اهلی می شود..
این دوره را دوران آغاز هنر هم می نامند؛ چرا که انسان ها هم با طبیعت آشنا شدند و هم به دیلی افزایش دسته های حیوانات و شکار آسانتر و زودتر ؛ اوقات فراغت به وجود آمد لذا نقاشی غارها به صورت ناتورالیستی، بیانگر اوقات فراغت و آغاز تلاش برای غلبه بر طبیعت است در ایران غارهای میر ملاس و دوشه؛ در اروپا لاسکو و التامیرا دارای نقاشی دیواری هستند.
ادامه و تکامل سنت ابزار سازی تیغه ای به شکل های هندسی تر را شامل هستیم که در زاگرس و خاورماینه سنت ابزارسازی زارزی (Zarzian) به وجود می آید. مهم‌ترین ویژگی سنگ‌ابزارهای دوره میان‌سنگی ترکیبی بودن آنهاست که ظهور این ویژگی به بارزترین وجه در اختراعداس با استفاده از ریزتیغه‌ها (استفاده از داس نه به خاطر کشت غلات در این دوره ، بلکه برای بریدن گیاهان وحشی بوده است) دیده می‌شود که در دسته‌های استخوانی جاسازی می‌شوند. این ابزار ها در رژیم غذایی دوره فراپارینه‌سنگی تأثیرگذار است و شاهد اضافه شدن حیوانات کوچک به فهرست غذایی انسان‌ها هستیم
پیدایش ابزرا های جدید همچون داس؛ زوبین پیشرفته؛ سنگ‌ساب؛ قلاب ماهیگیری و … از رسیدن انسان به مرحله آماده‌سازی خوراک آگاهی می‌دهند. سه عامل: استقرار موقت در دشت ها؛ اهلی کردن حیوانات و غلات و آماده‌سازی خوراک، موجب می‌شود تا انسان به زمین و سرزمین وابستگی و تعلق خاطر پیدا کند و به مرحله یکجانشینی (استقرار دائم) برسد.
سبک زندگی کوچ نشینی مبتنی بر گرد آوری همان استقرار موقت در دشت ها (شکار و آعاز اهلی کردن دام و غلات) است
بدون دیدگاه