کاخ سلیمانیه کرج از یادمان های دوران قاجار و یکی از بناهای تاریخی – فرهنگی شهر کرج است که در محله قدیمی مصباح امروزی که در آن روزگار ده کرج بود؛ واقع شده است. این بنا به دستور فتحعلی شاه قاجار بین سال 1225 تا 1227 توسط محمد حسین خان نظام الدوله معروف به صدر اصفهانی بنا گردیده است. کاخ سلیمانیه در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۲۷ با شماره ۳۷۰ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در گذشته و از زمان صفویان باغ بزرگی در کنار دیه کرج برای اقامت تابستانی پادشاهان ساخته شده بود که هم اکنون دانشکده کشاورزی باقی مانده آن باغ بزرگ است. در طی دوره های مختلف مجموعه ساختمان هایی با کاربردهای مختلف در آن ایجاد شده بود از جمله عمارت گلشن، ساختمان کلاه فرنگی، حرمسرای فتحعلشاه، ساختمان اندرونی، ساختمان بیرونی، برج بلند فراش آباد، عمارت در قرمز؛ باغ انگوری، باغ فراش آباد ، باغشاه اول ، باغشاه دوم ، کاخ مظفری و باغ فردوس که هم اکنون فقط بنای کوشک سلیمانیه و کاخ مظفری باقی مانده است.
اهمیت این بنا به دو دلیل است. نخست اینکه جزء اولین بناهایی است که به سبک پیلوت (بر روی پایه) احداث شده است و دیگری وجود دو نقاشی دیواری است. بر دیواره شرقی شاهنشین کاخ تنها تصویر آغا محمدخان قاجار بنیانگذار سلسله قاجار است و در هیچ جای دیگری از وی تصویری موجود نیست و سایر تصاویر از روی این نقاشی دیواری برگرفته شده است.
با توجه به متون تاریخی و سفرنامههای اروپایی و ایرانی که دربارۀ کرج نوشتهاند میتوان شروع شکلگیری و توسعۀ شهری کرج را مربوط به دورۀ قاجار دانست. در دوران قاجار کرج به صورت باغشهر در میآید و مجموعۀ عماراتی به دستور فتحعلیشاه ساخته میشود. از این رو، به لحاظ اینکه این منطقه حدفاصل تهران و چمن سلطانیه تا تبریز بوده به عنوان مکان تفرجگاهی و ییلاقی خوش آب و هوا شناخته شده. در سال 1237-1234 کوپتـر در جریان سفـر خـود از تبریز به تهـران در این منطقـه اقامت کوتاهی داشت. او نقل می کند جزء ملتزمین رکاب عباس میرزا بود و شاهزاده با پذیرایی ملاطفت آمیز در یکی از عمارت های مجلل خود، او را مفتخر نموده است.
همانگونه که پیشتر نیز اشاره شد؛ کاخ سلیمانیه به عنوان قصر ییلاقی و تفریحی در تابستان ها و برای تفریح پادشاه استفاده می شد و دارای باغ وسیع با ساختمان هایی مجلل و با شکوه بوده. اطراف آن را حصاری بلند با برج و بارو احاطه کرده بوده است. با توجه به عکس هایی که ناصرالدین شاه از این کاخ گرفته است؛ تالار بزرگ قصر را که معمولاً شاه در آن سکونت میکرده به سبک و شیوۀ ایرانی متأثر از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ تزیین کرده بودند و دیوارهای آن تمام گچبری و نقاشیهایی از گل و گیاه بر روی گچبری ها وجود داشته است.
شرح پلان
ساختمان کاخ، بنایی مستطیل شکل است و تقریبا شکلی متقارن دارد. بنا برروی ستون های آجری ساخته شده و از سطح زمین دو متر و پنجاه سانتی متـر ارتفاع دارد. این کاخ جـزو نخستین بناهایی است که در ایـران بر روی پایه(پیلوت)ساخته شده است. ورودی این کاخ پله های لاجوردی رنگی هستند،که دو سری از آن پله ها در ضلع شمالی و دوسری در ضلع جنوبی است. پله های اول آجری و هشت پله ی دیگر کاشی لاجوردی رنگ هستند. فاصله ی پله ها تقریبا 22 سانتی متر است.
در شـرق این ساختمان (کاخ) از دوران صفوی، برجی در پنج طبقـه ساخته شده بـود که اکنـون تنهـا ویرانـه های طبقه ی هم کف باقی مانده است. در دوران صفویه و قاجار معمولا برج هایی در کنار کاخ های ییلاقی ساخته می شد تا در طبقات امور اداری و دیوانی را انجام دهند و زنان حرم از بالاترین بخش برج بتوانند محوطه ی کاخ و شکارگاه را تماشا کنند.
ساختمان کاخ دارای دو اشکوب (طبقه) است؛ طبقه همکف حدودا به صورت پیلوتی های امروزی و به منظور قرارگیری برخی از فضاهای خدماتی کاخ در نظر گرفته شده و طبقه دوم که از طریق دو راه پله در دو سوی ساختمان قابل دسترسی است، شامل تالار مرکزی بزرگ و اتاق های دو سوی آن که به منظور اطاق های استراحت در نظر گرفته شده، است.
طبقه همکف اولین طبقه بنا را تشکیل میدهد. آنچه از طرح بنا میتوان استنباط نمود نقشهای است که مجموعه بنا را در طبقه همکف از خارج مستطیل شکل نشان میدهد و در طبقات فوقانی با ایجاد بریدگی در کنج ها به هشت ضلعی تبدیل می گشته است. از نظر نقشه داخلی یک راهرو میانی و دو اتاقک کوچک در شرق آن و اتاقی به صورت شش گوشه نامظم در غرب آن است که هر سه فضا از طریق راهرو میانی با یکدیگر در ارتباط قرار میگیرند.
شکل شش وجهی در اتاق غربی که در اصل نقشه مستطیل شکل دارد به این علت است که کنج های جنوب شرقی و جنوب غربی به صورت مثلثی پر شده اند. این حجم پر کننده در عین حال که از نظر نوع و جنس مصالح کاملا با خود بنا تشابه دارد معذلک هیچگونه انصالی با بنا نداشته و آجرهای آن در مجاورت دیوار اصلی چیده شده اند. این تغییر شکل که علی الاصول همزمان خود بنا صورت پذیرفته شاید با تغییر نقشه در طبقات فوقانی قابل توجیه باشد. مجموعه بنا با دو ورودی یکی در جبهه شمالی و دیگری در جبهه جنوبی با فضای خارج در ارتباط است.
در زمینه نمای خارجی ، در مورد نمای جبهه غربی بدلیل اتصال به بنای اصلی کاخ نمی توان اظهار نظر نمود ، جبهه شرقی نیز به دلیل قرار گرفتن در مجاورت حصار نمای یکنواخت و ساده آجری دارد. اما در دو جبهه شمال و جنوب در نمای خارجی ورودیها و طاقنماهای کور مجاور آنها را داریم که آنها با لغازه هایی در دو ردیف آرایش یافته اند. این نحوه طاقنما سازی در نمای داخلی باروی خستی نیز تداوم یافته است. با توجه به نوع آجرهای بکار رفته نماسازی این دو جبهه به نظر میرسد مربوط به زمانی بعد از ساختمان خود بنا باشد. احتمالا پس از الحاق بنای اصلی (کاخ) این نماسازی در طقه همکف به منظور اتصال بهتر دو بنا صورت پذیرفته است. در ارتباط با این نماسازی در این دو جبهه محوطه مقابل بنا نیز با سنگ قلوه مغروش شده است.
از جمله نکات بسیار جالب در این بنا برون گرایی محض این بنا است، به طوری که پنجره های بسیار بزرگ و کم عرض ساختمان باعث شده است فضاها از دو سوی به محوطه بیرونی چشم اندازی وسیع داشته باشند و همچنین در تمام ساعات روز نور گیری کنند که این امر خود باعث شده فضاهای داخلی مملواز نور و روشنایی شوند.
تمامی اجزا و عناصر ساختمان شامل فضاها و نما، جرزها و پله ها، نسبت به محور میانی بنا متقارن بوده و ساختار بسیار ساده ای دارد و به نسبت 5 به 1 با یک سقف شیروانی برافراشته شده است. این امر با توجه به کشیدگی و عمق کم فضاها، فضایی بسیار روشن، شفاف و سبک را در ادامه باغ های زیبای مقابل آفریده است.
وجه تسمیه
با توجه به اینکه اتمام ساخت این بنا با تولد سلیمان میرزا پسر 34ام فتحلیشاه همزمان بوده از این رو نام این کاخ را سلیماینه نهاده اند. سلیمان میرزا والی کرج نیز بوده است.
نقاشی ها
در تالار مرکزی این بنا، دو نقاشی از عبدالله خان نقاش باشی روی دیوارها کشیده شده که یکی تصویر آغا محمدخان. بزرگان ایل قاجار و دیگری تصویر فتحعلی شاه و پسرانش است. در تابلوی بارعام فتحعلی شاه، سلیمان میرزا به صورت کودکی با لباس سفید در کنار تخت تصویر شده است.
تابلوی جبهه شرق آقا محمدخان قاجار را بر روی تختی نشان می دهد و قیان نی پیچی در مقابلش میباشد. در سمت راست تابلو فتحعلی خان قاجار (احتمالا پدربزرگ آقامحمد خان)، مهدی خان قاجار جهان سوز شاه قاجار و در سمت چپ، محمد حسن خان قاجار ، شاه قلیخان قاجار و محمد ولی خان قاجار در حالیکه هر یک بر روی کرسی نشستهاند، تصویر شده اند. در پشت سر این افراد و در قسمت بالای تابلو هفت فر ایستاده اند که فقط تا قسمت ران نمایش داده شده است. آنها نیز همگی از برادران آغا محمد شاه قاجار و بزرگان ایل قاجار هستند. واقع گرایی نسبی از ویژگیهای برجسته این نقاشی است که کمتر در دوران قاجار دیده شده است. نقاش تلاش کرده که از قالب های نقاشی سنتی دوران خود پای را فراتر نهاده و چهره ها شبیه چهره های واقعی بکشد. برای مثال آقا محمدخان را با همان چهره تغییر شکل یافته به خاطر اخته شدن کشیده است. نقاش برای اینکه چهره ای الوهی به خاندان قاجار بدهد ایشان را در لباس تعزیه کشیده است.
تابلو دیوار غربی صحنه ای است که مربوط به دوران شهریاری فتحعلیشاه قاجار در این تابلو فتحعلیشاه را در حال جلوی بر تخت نشان میدهد. در سمت راست شش تن از پسران و در سمت چپ هفت تن دیگر از پسران او هستند که عباس میرزا با تاجی که خورشید درحال طلوع است نشان داده است . تاریخ کشیدن تابلو و نام نقاش آن در پایین اثر چنین ثبت شده است: زد رقم بنده شه عبدالله 1288
بدون دیدگاه